HISTORIA PAŁACÓW, DWORKÓW I ZAMKÓW


W dniu 20 lipca 2024 roku odbył się drugi rajd z cyklu "Historia w pałacach, dworkach i zamkach zapisana" w ramach projektu realizowanego przez Nordic Walking Lubasz i dofinansowanego z budżetu Gminy Lubasz jako zadanie publiczne z zakresu turystyki i krajoznawstwa, przy wsparciu wielu osób, instytucji i firm.

Tym razem uczestnicy mieli okazję zobaczyć i poznać historię dworu w Kruczu. Start i meta znajdowały się w pięknym parku przy dworku będącym obecnie siedzibą Nadleśnictwa Krucz. Krucz to stara średniowieczna wieś wzmiankowana od 1399 roku, choć niewykluczone, że osadnictwo funkcjonowało tam wcześniej. Być może nowych informacji dostarczą wyniki badań archeologicznych, które z ramienia Muzeum Ziemi Czarnkowskiej zostaną przeprowadzone na tym terenie jesienią tego roku. W latach 1399-1424 wieś należała do Jana z Janów Młyna. Zespół folwarczny, którego zarys jest widoczny do dziś, podzielony był rzeką Gulczanką na dwie części połączone betonowym mostem. W części reprezentacyjnej znajdował się park i dwór, drugą część stanowiły budynki gospodarcze i kolonia mieszkalna pracowników folwarku. Niektóre budynki zachowały się do dziś. Sam dworek wpisany jest do rejestru zabytków i pochodzi prawdopodobnie z I połowy XIX wieku (około1830 roku), wzniesiony z polecenia Dzieduszyckich prawdopodobnie na miejscu wcześniejszej drewnianej budowli. Po przejęciu przez Hochbergów przysposobiony na dwór myśliwski. Na przestrzeni wieków miał wielu właścicieli (Janowscy, Oborniccy, Włościejewscy, Czarnkowscy, Kostkowie, Łąccy, Koźmińscy, Dzieduszyccy, Grabowscy, Hochbergowie, Lasy Państwowe) i kilka razy był przebudowywany. Do rejestru zabytków wpisany jest również przydworski park, który do dziś pozostał w pierwotnych granicach z 1934 roku. W 1999 roku Grzegorz Engel w dokumentacji ewidencyjnej założenia przestrzennego parku napisał "wiek starodrzewia szacuje się od 80-280 lat, przeciętnie 130-150 lat. Do miana pomników przyrody pretenduje ponad 51 sztuk okazałych drzew. Szczególnie grupa starych dębów." Porównanie map z 1890 roku i 1934 roku ze stanem z 1999 roku pozwoliło autorowi stwierdzić jakie zmiany zaszły w założeniu dworsko - parkowym i jego otoczeniu. I tak po upaństwowieniu majątku w 1945 roku rozebrano budynki gospodarcze dawnego folwarku, a na ich miejsce postawiono wiaty i warsztat na potrzeby gospodarcze Lasów Państwowych. Młyn na rzece Gulczance został zniszczony. Od 1984 roku dwór jest siedzibą Nadleśnictwa Krucz. Budynek posiada cechy stylu eklektycznego z elementami neoklasycznymi. Jest to budynek parterowy z poddaszem, podpiwniczony. Wymurowany z cegły pełnej palonej, na fundamentach i podmurówce z dużych łupanych ciosów kamiennych. W 1904 roku główne wejście do dworu było już poprzedzone gankiem i schodami. Przypuszcza się, że była to drewniana weranda na podmurówce istniejąca do 1998 roku. Podczas przebudowy dworu w końcu lat 30. XX wieku zaadaptowano cale poddasze dla celów mieszkalnych. Wówczas też dodano w dachu okna typu "wole oczka", inaczej "okna powiekowe" oraz duże zamknięte półkoliście okna pośrodku szczytów. Prawdopodobnie w jednym z pomieszczeń piwnicznych znajdowała się kuchnia dworska. Pierwotnie pokoje mieszkalne służby znajdowały się na poddaszu w szczytach. Dwór przebudowany został w 1939 roku, a po 1945 roku przeprowadzono remonty doraźne budynku i zaadoptowano na 4 mieszkania, dobudowano dodatkowe wejścia oraz przystawiono dobudówki. Od 1984 roku stopniowo likwidowano wtórne dobudówki i wymieniano stolarkę okienną i drzwiową. W 1997 roku przeprowadzono kapitalny remont dachu. W 1999 roku miał miejsce remont elewacji, przywrócono charakterystyczne boniowanie, zlikwidowano drewnianą werandę i postawiono ganek z dwiema kolumnami, wykonano nowe drzwi wejściowe z przedsionka do budynku na wzór starych. Dwór początkowo nie służył jako rezydencja właścicieli, lecz był siedzibą dzierżawców lub administratorów. (zabytek.pl).

W rajdzie udział wzięło ponad 50 osób, a swoją obecnością grupę wsparli: wójt gminy Lubasz Marcin Filoda, inżynier nadzoru w Nadleśnictwie Krucz, przewodnicząca PLT koło przy Nadleśnictwie Krucz Joanna Kupka, kustosz Muzeum Ziemi Czarnkowskiej Karolina Rążewska - Golik, radny Rady Gminy Lubasz Leszek Arend, sołtys wsi Krucz Tomasz Piechowiak, przedstawiciel Banku Spółdzielczego w Czarnkowie Celina Mantaj, właściciele firmy Servigum Lucyna i Henryk Augustyniak, pasjonaci lokalnej historii Jarosław Jessa i Edmund Cichowicz oraz regionalista i przyrodnik Sławomir Łapawa. Po rozgrzewce wszyscy zostali uwiecznieni na wspólnej fotografii na tle dworku, po czym wyruszyli na trasę do Rezerwatu Przyrody "Wilcze Błoto". Tam swoją wiedzą o ciekawostkach przyrodniczych podzielili się z zebranymi Sławomir Łapawa i Joanna Kupka. Przypomniano historię katastrofy lotniczej z 1976 roku i legendę o zatopionym kościele. Marsz zakończono stretchingiem, po którym uczestnicy mogli skosztować orzeźwiającej lemoniady i w plenerowej galerii obejrzeć skany starych zdjęć związanych z Kruczem i okolicami. Punktem kulminacyjnym były prelekcje. Historyk i członek Wielkopolskiego Towarzystwa Genealogicznego "Gniazdo" Eugeniusz Forma z wielką pasją przedstawił poszczególnych właścicieli Krucza, od pierwszych średniowiecznych właścicieli po czasy znanego rodu Hochbergów, czyli do 1945 roku. Zebrani poznali koligacje rodzinne, ciekawostki z życia prywatnego, intrygi, dowiedzieli się kto z byłych właścicieli był lekkoduchem, a kto sprytnym przedsiębiorcą. Wiedza prelegenta wzbudzała podziw. Z kolei historię obiektu w latach powojennych związanych z Lasami Państwowymi i Nadleśnictwem Krucz z mnóstwem ciekawych informacji przybliżyła Joanna Kupka. Na koniec wszyscy zregenerowali siły pysznym plackiem i pyrami z gzikiem przygotowanymi przez Koło Gospodyń Wiejskich w Sławnie.

Organizatorzy dziękują za wszelką pomoc: Gminie Lubasz, Nadleśnictwu Krucz, firmom Dora Metal, Servigum, Bank Spółdzielczy oraz Kołu Gospodyń Wiejskich w Sławnie, Muzeum Ziemi Czarnkowskiej, a także Janowi Pertkowi, Eugeniuszowi Formie, Joannie Kupce, Romce Bartkowiak, Kazimierzowi Nadolczakowi, Stanisławowi Czarneckiemu, Tomaszowi Zmysłowskiemu i oczywiście zaangażowanym w organizację rajdu członkom Nordic Walking Lubasz. Dziękujemy wszystkim uczestnikom i już dziś zapraszamy na ostatni rajd z w cyklu, który odbędzie się jesienią.
M. Kamińska-Sokół
Nordic Walking Lubasz




Pierwszy rajd - relacja

Redakcja Czarnkow.INFO: 64-700 Czarnków, os. Parkowe 21/37, tel/fax 600 545 261, czarnkow.info@onet.pl
© Marcin Małecki Jacek Dutkiewicz 2004-2025. Wszelkie prawa zastrzeżone.