ÅšLADAMI RELIGII W CZARNKOWIE
Zgodnie z wcześniejszą zapowiedzią, kolejna odsłona spaceru "Śladami religii w Czarnkowie" odbyła się w majowe przedpołudnie - 17 maja 2023 roku. Część pierwsza, dotycząca religii katolickiej, miała miejsce zimową porą - 13 grudnia poprzedniego roku.
Tym razem grupa pasjonatów obrała za cel poznanie wierzeń oraz miejsc istotnych dla wyznawców judaizmu i ewangelików. Pod pomnikiem Powstańców Wielkopolskich kilka słów powitania do zgromadzonych skierowała Justyna Stachowiak - przedstawicielka Filii nr 1 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Czarnkowie - organizatora całego przedsięwzięcia. Następnie Karolina Rążewska - Golik, kustosz Muzeum Ziemi Czarnkowskiej, rozpoczęła historyczną opowieść o miejscach ważnych w kulturze obu religii. Miłośnicy historii miasta spod pomnika udali się pod Ratusz, gdzie na elewacji frontowej zobaczyli tablicę upamiętniającą parę mieszkańców Czarnkowa - Annę i Ignacego Dymków. Małżeństwo Polaków udzielało pomocy i ratowało Żydów w okresie II wojny światowej. W 1943 roku przyjęli pod swój dach Gertrudę i Petera Wechselmannów (matka z synem) żydowskich uciekinierów z Berlina. W 1993 roku za swoją postawę zostali uhonorowani odznaczeniem Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata (przyznawanym przez instytut Yad Vashem za pomoc Żydom w czasie Holocaustu). Wielowiekowa obecność ludności wyznania mojżeszowego nie pozostawiła w Czarnkowie licznych śladów. Spacerując ulicą Wodną dostrzec można m. in. budynek mykwy oraz dawnej szkoły żydowskiej z roku 1878. Nadzór nad szkołą sprawował m. in. rabin Szlomo Popper - wybitny myśliciel i badacz dziejów żydowskich. Mykwa - obecnie budynek gospodarczy to niegdyś ważne miejsce dla Izraelitów. Dzięki basenowi z wodą można było wziąć udział w rytualnym obrządku ablucji - obmycia ciała z nieczystości. Kąpiel w mykwie to także element kolejnego obrzędu - przyjęcia do synagogi (neofici), która swoją siedzibę miała właściwie tuż obok, na dawnym placu Żydowskim, a obecnie placu Karskiego. Na ulicy Wodnej znajduje się także budynek, na którym zauważyć można datę 1893 oraz numer Psalmu 121 pod tytułem "Stróż Izraela". Dalsza część spaceru doprowadziła grupę na plac Karskiego, gdzie niegdyś znajdowała się synagoga. W miejscu świątyni żydowskiej obecnie znajduje się dworzec autobusowy. Synagoga była okazałym piętrowym budynkiem z czerwonej cegły, wewnątrz bogato zdobionym, który służył codziennym modlitwom i zebraniom. Niestety na przełomie lat 1939/1940 świątynia została rozebrana przez hitlerowców. Przy obecnej ulicy Podgórnej znaleźć można kolejny ślad po wyznawcach judaizmu. Na Górze Żydowskiej znajduje się pierwszy kirkut (cmentarz żydowski) zamknięty w 1819 r. Spacerując dalej, na rogu ulicy Podgórnej i Staromiejskiej znajduje się dom wspomnianych wcześniej zasłużonych czarnkowian - Anny i Ignacego Dymków. Bliżej obecnego przystanku autobusowego, a dawnego miejsca bożnicy żydowskiej, na fasadach budynków (ul. Sikorskiego i Putza) zauważyć można detale architektury żydowskiej - gwiazdę Dawida. Leżącą na trasie spaceru ulicę Rzemieślniczą przecina ulica Geista, która swoją nazwę zyskała dzięki żydowskim braciom zasłużonym we wspieraniu nie tylko żydowskich mieszkańców miasta, ale wszystkich potrzebujących.
Próba nakreślenia wzajemnych stosunków grup wyznaniowych i narodowościowych na terenie Czarnkowa nie należy do prostych. Miasto w początkach XVII wieku stało się jednym z miejsc schronienia prześladowanych protestantów z Brandenburgii. Przybywając na te tereny zaczęli organizować swoje życie religijne. Po pierwszym rozbiorze Polski, gdy Czarnków wszedł w struktury państwa pruskiego, napływ ludności niemieckiej był zdecydowanie większy. Pod koniec XIX w. ewangelicy posiadali już murowany kościół w stylu neogotyckim (obecnie plac zabaw przy Przedszkolu Miejskim nr 1). Niedaleko świątyni ulokowana była szkoła ewangelicka. Jej budynek powstał w 1888 roku (miejsce obecnej Szkoły Podstawowej nr 1 przy ul. Wronieckiej). Od ulicy Kościuszki natomiast znajdują się przynależne kościołowi inne obiekty - salka katechetyczna (obecnie budynek sklepu Żabka) oraz tzw. "pastorówka" (niski budynek przy sklepie odzieżowym).
Fragmentaryczne ukazanie ważnych miejsc wyznawców judaizmu i ewangelików pozostawia jeszcze wiele do odkrycia, prześledzenia źródeł i poszukiwania odpowiedzi na nurtujące pytania. Słowa wdzięczności należą się Karolinie Rążewskiej - Golik, przewodniczce spotkań pod hasłem "Śladami..." z nadzieją na kontynuację tego typu wydarzeń.
Izabela Jacek
Fot.
Emilia Stawujak
