ZAPOMNIANY BADACZ


Czytelnicy "NE" wybaczą mi w tym miejscu wspomnieniową refleksję. Czarnków z okolicami, jego bogatą przeszłością, wyposażenie w cenne zabytki gotyckiego kościoła p.w. Św. Marii Magdaleny, a także piękne położenie wśród wzgórz, fascynował mnie od dawna. Toteż, kiedy słynny archeolog Józef Kostrzewski¹ zaproponował mi jako temat pracy magisterskiej opracowanie pradziejów powiatu czarnkowskiego, bez wahania, z ochotą i zadowoleniem przyjąłem tę propozycję - takimi słowami Janusz Łopata - Łowiński rozpoczął swój artykuł pt. "O badaniach archeologicznych w Czarnkowie i nie tylko" na łamach "Nadnoteckich Ech" w 1994 roku.

Ten znany archeolog i regionalista, założyciel i kierownik Muzeum Ziemi Szamotulskiej w Szamotułach (obecnie Muzeum Zamek Górków) z wielkim sentymentem i oddaniem mówił zawsze o czarnkowskiej ziemi. Nie tylko pod kątem archeologicznych miejsc, które należałoby badać, ale też krajoznawczych przygód, podczas których poznawał piękno naszego regionu.

W dniach od 16 do 18 czerwca obchodzimy Europejskie Dni Archeologii, ale też w miesiącu czerwcu mija dokładnie 60 lat od prowadzenia przez Janusza Łopatę - Łowińskiego badań archeologicznych na Placu Bartoszka (obecnie Placu Karskiego) w Czarnkowie. Jest to okazja szczególna dla przypomnienia sylwetki wybitnego badacza, któremu zawdzięczamy wiedzę na temat najstarszych dziejów naszego miasta.

Janusz Łopata - Łowiński urodził się w 1933 roku we Wronkach. W okresie okupacji uczęszczał do niemieckiej szkoły powszechnej dla dzieci polskich. W latach 1945-1949 był uczniem Szkoły Powszechnej nr 1 we Wronkach. W 1953 roku po zdaniu matury rozpoczął studia archeologiczne na Uniwersytecie Poznańskim. Ukończył tę uczelnię uzyskując tytuł magistra historii kultury materialnej (archeologii) w 1958 roku na podstawie pracy pt. "Najdawniejsze dzieje powiatu czarnkowskiego". W trakcie studiów prowadził bardzo aktywny tryb życia. Oprócz zamiłowania do archeologii jego życiową pasją była też turystyka krajoznawcza i etnografia. W 1956 roku założył Koło PTTK (Polskie Towarzystwo Turystyczno - Krajoznawcze) przy Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Mało kto pewnie wie, że pod czujnym okiem Ryszarda Ogrzańskiego - instruktora Polskiego Związku Narciarstwa i dwukrotnego wicemistrza świata w 1987 i 1988 w dwuboju łączącym narciarstwo alpejskie z tenisem ziemnym odważył się nawet oddać kilka skoków na skoczni narciarskiej pod "Grzybkiem" w Czarnkowie. W 1958 roku został kierownikiem Muzeum Ziemi Szamotulskiej w Szamotułach. W międzyczasie ukończył dwusemestralne podyplomowe Studium Muzeologiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego. Dzięki niemu i jego żonie Jadwidze Tereszkowskiej muzeum w Szamotułach wzbogaciło się o wiele nowych eksponatów. Placówka otrzymała wyróżnienie w ogólnopolskim konkursie za działalność popularyzatorską i oświatową, a Janusza Łopatę - Łowińskiego powołano do komisji pedagogiki muzealnej przy Zarządzie Muzeów i Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki. Janusz Łopata - Łowiński był również wielkim społecznikiem i regionalistą. Został też prezesem Zarządu Oddziału PTTK w Szamotułach oraz sekretarzem Zarządu Towarzystwa Kultury Ziemi Szamotulskiej. Za pracę zawodową i społeczną został uhonorowany licznymi odznakami. Otrzymał m.in. odznakę "Za zasługi dla Szamotuł", " Zasłużonego Działacza Kultury" oraz złotą odznakę "Za opiekę nad zabytkami". W 1976 roku objął stanowisko dyrektora Muzeum w Elblągu, z którym był związany do 1985 roku. Z powodu problemów zdrowotnych przeszedł na rentę i powrócił wkrótce do swoich rodzinnych stron. Wspierał działalność Towarzystwa Miłośników Ziemi Wronieckiej. Miał wyjątkową łatwość zjednywania sobie ludzi, był życzliwy i otwarty na każdego człowieka. Zmarł 20 kwietnia 2004 roku.

Był autorem wielu publikacji i artykułów poświęconym tematyce ochrony zabytków, kierownikiem badań archeologicznych prowadzonych w powiecie czarnkowskim, szamotulskim oraz warmińsko - mazurskim. Pisał recenzje dla lokalnych wydawnictw, omawiał wystawy czasowe organizowane w muzeum w Szamotułach. Współpracował z takimi gazetami lokalnymi jak "Wronieckie Sprawy" czy też "Gazeta Szamotulska". Zamieszczał artykuły w znanym kwartalniku popularno - naukowym "Z otchłani wieków" poświęconym pradziejom Polski. Pisał również artykuły do "Nadnoteckich Ech".

Janusz Łopata - Łowiński był wybitnym badaczem i nauczycielem kolejnych pokoleń archeologów. Nie sposób pominąć jego badań archeologicznych prowadzonych w Wartosławiu (1959-1961), Ostrorogu (1961-1963), Wronkach (1962), Drawsku (1962), Czarnkowie (1963-1966), Szamotułach (1971), Rubnie (1978), Pieniężnie (1982-1983) i Włóczyskach (1984), które doczekały się opracowań naukowych.

Dokładnie 60 lat temu Janusz Łopata - Łowiński rozpoczął badania archeologiczne w Czarnkowie. Miejskie Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej rozpoczęło kanalizowanie miasta. Wykopy poprowadzono ze środkowej części Placu Bartoszka w kierunku południowym, przecinając ulicę Putza i dalej ulicą Rzemieślniczą do Placu Powstańców Wielkopolskich. Ponieważ budowa sieci kanalizacyjnej przebiegała w obrębie starego miasta, w miejscu przecięcia się dwóch ważnych traktów komunikacyjno - handlowych o metryce średniowiecznej, w rejonie dawnej bramy miejskiej (zwanej Bramą Poznańską) zaszła potrzeba regularnego monitorowania przez archeologa prowadzonych prac ziemnych w celu zarejestrowania ewentualnych nawarstwień kulturowych. Według źródeł historycznych na Placu Bartoszka znajdował się również kościół pw. Św. Ducha wraz ze szpitalem dla ubogich, który uległ spaleniu przez Szwedów w 1655 roku. W trakcie badań natrafiono na warstwy kulturowe z dużą ilością fragmentów naczyń glinianych datowanych na XIV-XV wiek. Badania te stały się bodźcem do kontynuowania przez Janusza Łopatę - Łowińskiego w 1965 roku dalszych wykopalisk na terenie ogrodu browarnego, gdzie od lat szukano reliktów wczesnośredniowiecznego grodu oraz zamku Czarnkowskich herbu Nałęcz. Pomimo, iż badania te nie dały odpowiedzi na temat lokalizacji grodu, uzyskano cenne informacje na temat osady przylegającej do grodu.

Badania archeologiczne Janusza Łopaty - Łowińskiego wniosły cenny wkład w rozwój historii naszego miasta. Przyszłym archeologom i historykom przekazał nie tylko wiedzę o najwcześniejszych dziejach Czarnkowa, ale też potrafił wskazać jego niezwykły potencjał naukowo - badawczy do wykorzystania. Posiadał też cenione doświadczenie w zakresie prowadzenia wykopalisk. Zgromadzone przez niego zbiory źródeł archeologicznych jak również opracowania naukowe dały nam możliwość poznania kultury materialnej dawnych społeczności. Na jego materiałach i publikacjach bazujemy po dziś dzień okazując wdzięczność za jego niezwykłą pracę.
Romka Bartkowiak

¹ http://usf.amu.edu.pl/filmoteka/wybitne-postacie-uniwersytetu/prof-j%C3%B3zef-kostrzewski

Serdeczne podziękowania składam Annie Nowak z Publicznej Biblioteki Pedagogicznej w Pile, Fila w Czarnkowie, Ryszardowi Pietrzakowi z Pracowni Archeologicznej w Szamotułach oraz Maciejowi Przybyłowi z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu za udostępnienie materiałów na potrzeby tego artykułu i okazaną pomoc.

Janusz Łopata - Łowiński
Fot. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Poznaniu
Budowa sieci kanalizacyjnej w okolicach placu Bartoszka w Czarnkowie
Fot. Ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Poznaniu
Opracowanie Janusza Łopaty - Łowińskiego z badań ratowniczych w Czarnkowie
Fot. Romka Bartkowiak

Redakcja Czarnkow.INFO: 64-700 Czarnków, os. Parkowe 21/37, tel/fax 600 545 261, czarnkow.info@onet.pl
© Marcin Małecki Jacek Dutkiewicz 2004-2024. Wszelkie prawa zastrzeżone.