ŚWIĘTO KUCZEK


"(...) Przez cały okres świąt trzeba było jadać w tych kuczkach, pod zielonym dachem, przez który prześwitało niebo, tak jak nasi przodkowie - tłumaczyli dorośli - jadali w namiotach albo pod gołym niebem po wyjściu z Egiptu (…)"
Józef Hen, Nowolipie najpiękniejsze lata

Od 29 września Żydzi rozpoczęli radosne święto Sukkot zwane Świętem Szałasów lub Namiotów, a w Polsce Świętem Kuczek. Święto to upamiętnia czterdziestoletnią wędrówkę Izraelitów z Ziemi Egipskiej przez pustynię do Ziemi Obiecanej - Kanaan, podczas której mieszkali w szałasach. Tradycja tego święta nawiązuje również do dawnego izraelskiego święta zbiorów, podczas którego okazuje się wdzięczność Bogu za zebrane plony. W podziękowaniu za zbiory należy wykonać bukiet z palmy daktylowej (lulaw), gałązek mirtu i wierzby, któremu towarzyszy etrog przechowywany w specjalnym naczyniu.¹ Podczas błogosławionej modlitwy należy potrząsać bukietem w cztery strony świata, a także w górę i w dół, przy czym lulaw trzymany jest w prawej ręce, a etrog w lewej.

Święto Sukkot zgodnie z nakazem biblijnym obchodzi się przez siedem dni. Teksty biblijne mówią: "Przez siedem dni będziecie mieszkać w szałasach. Wszyscy tubylcy Izraela będą mieszkać w szałasach, aby pokolenia wasze wiedziały, że kazałem Izraelitom mieszkać w szałasach, kiedy wyprowadziłem ich z ziemi egipskiej" (Księga Kapłańska 23, 42-43). Podstawowym zwyczajem żydowskim było i jest do dziś zbudowanie kuczki², w której spędza się czas z najbliższymi, odwiedza lub zaprasza się gości na świąteczną kolację okazując sobie wzajemny szacunek i radość z bliskości między Bogiem a ludem Izraela. Kuczkę stawia się zazwyczaj na podwórzu, w ogrodzie, na balkonie, dachu i na strychu, gdzie można uchylić dach. Kuczki budowane są tymczasowo na czas święta lub jako trwałe konstrukcje przyłączone do domów mieszkalnych przypominające ganki lub zabudowane balkony. Nieodzownym elementem wyróżniający kuczkę jest dach, który zgodnie z tradycją powinien być otwierany, żeby było widać niebo i gwiazdy. Według Talmudu kuczka powinna nawiązywać do dawnych zwyczajów, dlatego zaleca się jej budowanie z materiałów nietrwałych wyrastających z ziemi. Powinna stać pod gołym niebem i posiadać co najmniej trzy ściany, a dach (schach) powinien być wykonany z roślin, m.in. z gałęzi drzew liściastych, trzciny, sitowia czy gałązek wierzby, który czyni kuczkę koszerną. W Izraelu oraz w innych krajach o cieplejszym klimacie, wiele osób nocuje w takich szałasach. W krajach, gdzie święto Sukkot przypada na chłodną i deszczową porę Talmud zniósł obowiązek spędzania nocy w kuczce.

Nie są znane wspomnienia z przebiegu tego święta w Czarnkowie, ale dzięki relacjom bezpośrednich świadków w innych przedwojennych miejscowościach w Polsce możemy poznać jego ideę i sposób celebrowania: "(...) Wędrują Żydzi z kraju do kraju. Wszędzie przynoszą ze sobą szałasy - symbol dążenia ku niepodległemu bytowi na własnej ziemi. W Polsce i Ameryce, w Rumuni i w Chinach, gdzie tylko noga żydowska stanęła - tam w Sukoth ukazują się szałasy. Wszystkich Żydów świata łączy w wigilię Sukoth ten charakterystyczny, historyczny dźwięk młotów w rękach różnych, w rozmaitych językach mówiących synów jednego rozproszonego narodu. Wszędzie ukazują się kuczki (...) Szałasy to symbol wędrówki ku celowi, piękna, prostoty i przyrody (...).³

Kuczka w wigilię Święta Sukkot musiała być już gotowa. Jej wnętrze dekorowano bogato i kolorowo, ale zależało to od gustu i zamożności właściciela. W Polsce zdobiono kuczki dywanami, kolorowymi ptaszkami, bibelotami i łańcuchami z papieru, lampionami robionymi z dyni, a także wieńcami z głogu i jarzębiny - owocami jesieni. Czasem na ścianach powstawały malowidła przedstawiające liście palmowe, kiście winogron, koronę Tory, gołębia, leżącego lwa albo dekoracje snycerskie w postaci Gwiazdy Dawida. Do środka przynoszono stół nakryty świątecznym obrusem, na którym stawiano odświętną zastawę oraz lichtarze szabasowe. W przygotowanym szałasie spędza się siedem świątecznych dni. Należy tam zjeść przynajmniej jeden posiłek dziennie. Według tradycji w kuczce świętowali dorośli mężczyźni i chłopcy do 13 roku życia, modląc się, spożywając dania i przyjmując gości. Kobiety przygotowywały z dziećmi wystrój kuczki, nakrywały do stołu, szykowały posiłki, a podczas obrzędów religijnych słuchały modlitwy. Siedem dni Sukkot kończy ósmy dzień - Symchas Tory. Podczas tego dnia odbywa się najdłuższa procesja siedmiokrotnie okrążająca synagogę, podczas której odmawia się modlitwę o dobre plony.

Trudno dziś stwierdzić, ile znajdowało się w Czarnkowie kuczek użytkowanych przed 1939 rokiem. Po wojnie część z nich zapewne rozebrano lub znacznie przekształcono. Przylegające do elewacji kuczki często otynkowano. Kiedy przejdziemy się ulicami Czarnkowa możemy jednak zauważyć obiekty, które w przeszłości mogły pełnić funkcje rytualne. Dzięki informacjom przekazywanym z pokolenia na pokolenie jedna utrwaliła się w pamięci szczególnie. Warto jednak podjąć działania naukowe, które zweryfikują funkcję tego obiektu, a w przypadku pozytywnego potwierdzenia pozwolą ocalić ją przed zapomnieniem lub zniszczeniem.
Romka Bartkowiak

1. Etrog - rodzaj owocu cytrusowego, inaczej cytron.

2. Kuczka - namiot, szałas, od staropolskiego słowa kucza - szałas, chata, w języku hebrajskim sukka, w którym wyznawcy judaizmu spędzają święto Sukkot.

3. "Mały Przegląd" - tygodniowy dodatek bezpłatny do czasopisma "Nasz Przegląd", 1937, nr 286, s. 1.

Domniemana kuczka w dawnej dzielnicy żydowskiej Czarnkowa
fot. R. Bartkowiak
Drewniana kuczka w podwórzy przy ulicy Piotrkowskiej 88 w Łodzi
źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Kuczka
Odrestaurowana kuczka przy ulicy Kapeluszników w Bydgoszczy (Stary Fordon)
fot. Damian Aron Rączka
źródło:https://www.facebook.com/stowarzyszeniemilosnikowstaregofordonu
Przedwojenna kuczka we Lwowie
źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Lw%C3%B3w._12,Rynek_-_Sukkot.jpg
Obraz "Święto Namiotów" autorstwa Moritza Daniela Oppenheim
źródło: https://de.wikipedia.org/wiki/Sukkot

Redakcja Czarnkow.INFO: 64-700 Czarnków, os. Parkowe 21/37, tel/fax 600 545 261, czarnkow.info@onet.pl
© Marcin Małecki Jacek Dutkiewicz 2004-2024. Wszelkie prawa zastrzeżone.