EDMUND CALLIER


14 grudnia 1893 roku zmarł Edmund Callier - historyk, patriota, pasjonat "małych ojczyzn", krajoznawca, niezwykły pedagog, działacz polityczny i społeczny, a przede wszystkim jeden z najwybitniejszych dowódców powstania styczniowego lat 1863-1864.

Urodził się w Szamotułach. Był potomkiem francuskich hugenotów, którzy zmuszeni byli opuścić Francję po zniesieniu edyktu nantejskiego. Ojciec Fryderyk był sekretarzem powiatowym w Szamotułach, Buku i Wrześni, a matka Salomea z Krajewskich zajmowała się domem i wychowywaniem dzieci. Edmund już w wieku 15 lat, korzystając z wybuchu wojny szlezwickiej, potajemnie zaciągnął się jako ochotnik do szeregów armii pruskiej. Nie został jednak przyjęty ze względu na zbyt młody wiek. Później wyjechał do Francji i wstąpił do Legii Cudzoziemskiej. Walczył w wojnie krymskiej, przebywał w Egipcie, gdzie nadzorował robotników zatrudnionych przy budowie Kanału Sueskiego, a następnie w Algierze, gdzie za żołnierskie zasługi otrzymał stopień oficerski. Z Algierii udał się do Włoch, uczestnicząc przez parę miesięcy w ruchu zainicjowanym przez Garibaldiego. W 1859 roku powrócił do Poznania, gdzie podjął pracę jako tłumacz oraz nauczyciel języka francuskiego, angielskiego i włoskiego. Jednocześnie zajął się spisywaniem swoich wspomnień, wydając ich fragmenty w pismach polskich i zagranicznych.

Z chwilą wybuchu powstania styczniowego 1863 roku opuścił Poznań i wyruszył do Środy, gdzie przy pomocy Komitetu Działyńskiego utworzył oddział powstańczy w liczbie około 30 ochotników. Na początku marca 1863 roku przekroczył granicę między Księstwem Poznańskim a Królestwem Polskim w okolicach Mechlina i przyłączył się do oddziałów Kazimierza Mielęckiego, który powierzył mu dowództwo nad piechotą. Cudem uniknął śmierci w bitwie pod Olszakiem. Pod koniec czerwca Kazimierz Mielęcki mianował go naczelnikiem wojennym województwa mazowieckiego i pułkownikiem. Od maja do sierpnia 1863 roku stoczył kilkanaście bitew i potyczek z wojskami carskimi. Zasłynął jako znakomity dowódca, wykazując nieprzeciętne zdolności prowadzenia walki partyzanckiej. Rozżalony niepowodzeniami Callier podał się jednak do dymisji. W sierpniu wyjechał do Paryża, nie mógł jednak bezsilnie patrzeć na to, co się dzieje. W styczniu 1864 roku wrócił na ziemie polskie, objął dowództwo oddziałów pomorskich. Niestety został aresztowany przez Prusaków pod zarzutem zbrodni stanu. Skazano go na rok więzienia. Karę odbywał w twierdzy grudziądzkiej. Resztę życia spędził w Poznaniu. Od 1886 roku został administratorem Dziennika Poznańskiego. W 1870 roku założył księgarnię antykwaryczną w Poznaniu, a w latach 1871-73 był redaktorem Tygodnika Wielkopolskiego. Zajmował się także pracą naukową, głównie geografią historyczną regionu poznańskiego. 

Pod koniec swojej kariery wojskowej zainteresował się historią Wielkopolski. Był autorem wielu monografii, m.in. takich miejscowości jak Ostroróg, Kruszwica, Rogoźno, Ryczywół, Murowana Goślina, Połajewo czy też Czarnków. Rozgłos i sławę historyka zdobył  po ogłoszeniu w 1882 roku "Uwag krytycznych nad Słownikiem Geograficznym Królestwa Polskiego". Publikacja ta spowodowała, że zaproponowano mu stałą współpracę z twórcami tego monumentalnego dzieła. Jego pogrzeb był narodową manifestacją uczuć narodowych, oddaniem mu hołdu za to, co zrobił dla ukochanego kraju. Został pochowany na cmentarzu świętomarcińskim, a następnie przeniesiony na cmentarz zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu. Do dziś jedna z ulic na Łazarzu w Poznaniu nosi nazwę Edmunda Calliera, a w 2000 roku Rada Miasta i Gminy Szamotuły podjęła uchwałę o utworzeniu Biblioteki Publicznej Miasta i Gminy Szamotuły im. Edmunda Calliera.

Kiedy dziś mija 130 rocznica śmierci jednego z najbardziej znanych regionalistów dziejów Wielkopolski warto przypomnieć, że Edmund Callier w 1892 roku wydał broszurkę pt. "Słów kilka o Czarnkowie z powodu siedmsetnego jubileuszu przypadającego wrzekomo na rok 1892". To krótkie opracowanie poświęcone najwcześniejszym dziejom miasta spotkało się z wieloma głosami krytyki, a pamięć o autorze zatarła się do tego stopnia, że do dziś w świadomości społecznej pokutuje wciąż przekonanie, że jedynym XIX-wiecznym badaczem dziejów Czarnkowa jest wyłącznie niemiecki nauczyciel Juliusz Klemm. Zastanawiające jednak jest to, że do dziś wskazana przez Calliera historyczna data lokacji miasta (1192), którą historycy uznali za fałszywą, przyjmowana jest przez mieszkańców i włodarzy za właściwą, od której liczono początek Czarnkowa.
Romka Bartkowiak

Redakcja Czarnkow.INFO: 64-700 Czarnków, os. Parkowe 21/37, tel/fax 600 545 261, czarnkow.info@onet.pl
© Marcin Małecki Jacek Dutkiewicz 2004-2024. Wszelkie prawa zastrzeżone.