ZABYTKI TO NASZA TOŻSAMOŚĆ
18 kwietnia, od 1983 roku, obchodzony jest jako Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków. Dzień ten, świętowany w większości krajów świata, został ustanowiony przez Międzynarodową Radę Ochrony Zabytków (ICOMOS), a jego datę zapisano w rejestrach UNESCO. Jego głównym celem jest kultywowanie tradycji dbałości o otaczające nas zabytki, przybliżenie społeczeństwu zagadnień związanych z ochroną dziedzictwa kulturowego oraz zachowanie pamięci o osiągnięciach poprzednich pokoleń.
Międzynarodowy Dzień Ochrony Zabytków w 2024 roku organizowany jest przez Narodowy Instytut Dziedzictwa przy współpracy z Biurem Dyrektora Generalnego w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz w partnerstwie z Zamkiem Królewskim w Warszawie. Święto to obchodzą konserwatorzy, historycy sztuki, archeolodzy, historycy, artyści, planiści, dokumentaliści, archiwiści, ale także społeczni opiekunowie zabytków, lokalne stowarzyszenia, właściciele obiektów zabytkowych, którzy wkładają wiele wysiłku i pasji w ratowanie zabytków. W ramach obchodów organizowane są spotkania, prelekcje, warsztaty i konferencje poświęcone ochronie i promowaniu dziedzictwa kulturowego. W 2024 roku tematem przewodnim są
pomniki historii, czyli obiekty o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych oraz 70-lecie
Konwencji o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego z 14 maja 1954 roku. Miejscem centralnych obchodów jest Zamek Królewski w Warszawie wraz z Zespołami Starego i Nowego Miasta oraz Krakowskim Przedmieściem. Są one jednym z pierwszych piętnastu pomników historii, które w tym roku obchodzą swój jubileusz - 30-lecia uznania za pomnik historii na podstawie rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 8 września w 1994 roku. Do tej pory ustanowiono już w Polsce 129 pomników historii, do których zaliczamy m. in. cenne obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne, zabytki techniki, parki, ogrody, obiekty budownictwa obronnego, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń historycznych oraz stanowiska archeologiczne. Aktualny wykaz pomników historii można zobaczyć na stronie: https://nid.pl/pomniki-historii/.
11 województw w Polsce zostało zaangażowanych w obchody MDOZ 2024. Aktualny plan wydarzeń dostępny jest na stronie Narodowego Instytutu Dziedzictwa: https://nid.pl/miedzynarodowy-dzien-ochrony-zabytkow/. Zabytki bez względu na stan zachowania podlegają ochronie oraz opiece. Zaliczamy do nich zabytki nieruchome, czyli obiekty architektoniczne (kościoły, budynki użyteczności publicznej, kamienice, domy mieszkalne, dwory, pałace), historyczne układy urbanistyczne i ruralistyczne, dzieła budownictwa obronnego, obiekty techniki, parki, cmentarze, stanowiska archeologiczne, ale również zabytki ruchome, czyli kapliczki przydrożne, wyposażenie obiektów sakralnych, pamiątki historyczne, nagrobki czy też detale architektoniczne.
Dobrze zachowany układ urbanistyczny Czarnkowa wraz z zachowanymi pod ziemią średniowiecznymi nawarstwieniami kulturowymi został wpisany do rejestru zabytków pod numerem rejestru A-719 decyzją WKZ z dnia 13 grudnia 1990 roku. W granicach tego zabytkowego układu, jak również poza nim, zachowało się wiele obiektów zabytkowych, które podlegają ochronie konserwatorskiej. Do najcenniejszych zabytków Czarnkowa zalicza się przede wszystkim kościół parafialny rzymskokatolicki pw. św. Marii Magdaleny z XVI wieku, gmachy użyteczności publicznej i miejskie budownictwo rezydencjonalne z końca XIX i początku XX wieku. Zaraz po farze czarnkowskiej najstarszymi obiektami w mieście są dawny spichlerz zamkowy z XVIII wieku przy ul. Zamkowej oraz dworek Swinarskich z I połowy XIX wieku przy ul. Rybaki. Ochronie podlegają również neogotycki budynek starostwa z początku XX wieku przy ul. Rybaki, ratusz z XIX wieku przy pl. Wolności, dawna siedziba kahału z XIX/XX wieku przy ul. Łąkowej, czy też budynek obecnego muzeum - dawnej szkoły katolickiej z XIX wieku przy ulicy Wronieckiej oraz budynek poczty z końca XIX wieku przy ul. Kościuszki. Warto też wspomnieć dawną szkołę żydowską i mykwę z końca XIX wieku przy pl. Karskiego, czy też budynek komisariatu straży granicznej z XIX wieku przy ul. Kościuszki oraz budynek dworca kolejowego z początku XX wieku wraz z wieżą ciśnień z końca XIX wieku przy ul. Dworcowej. Zabytkową zabudowę miasta uzupełnia budownictwo przemysłowe, na które składa się budynek browaru przy ulicy Browarnej z XIX wieku z zachowanymi pod ziemią reliktami średniowiecznego zamku, zespół dawnej gazowni miejskiej z XIX wieku przy ul. Kościuszki czy też most drogowy z XIX wieku (fragment mostu fordońskiego) na Noteci. Pozostała historyczna zabudowa to budownictwo mieszkalne - domy i kamienice z XIX wieku oraz z pierwszej połowy XX wieku usytuowane przy placach Karskiego, Powstańców Wielkopolskich i Wolności. Wskazać należy także zachowane w mieście historyczne cmentarze: rzymskokatolicki i ewangelicki przy ulicy Kościuszki z XIX wieku, a także żydowskie z XVII/XVIII i XIX wieku przy ul. Podgórnej oraz ul. Poznańskiej, jak również nieczytelny już dzisiaj, ale najstarszy cmentarz rzymskokatolicki przy kościele parafialnym pw. św. Marii Magdaleny. W zasobach dziedzictwa kulturowego w granicach miasta znajduje się ponad 300 obiektów zabytkowych, w tym ponad 30 stanowisk archeologicznych (m. in. grodzisko i osada wczesnośredniowieczna z XI w., zamek XIII-XV w., osada targowa z XIII w.).
Muzeum Ziemi Czarnkowskiej też przyłącza się do obchodów tego święta, bowiem każdego dnia dbamy o zabytki - nasze zbiory muzealne. Poprzez działania polegające na gromadzeniu źródeł historycznych, archeologicznych i etnograficznych, badaniu i upowszechnianiu muzealiów przybliżamy współczesnym i następnym pokoleniom niepowtarzalne dziedzictwo przeszłości naszego regionu. Ponadto przy współpracy z lokalnymi stowarzyszeniami, instytucjami i zaprzyjaźnionymi osobami dbamy również o nasze lokalne niematerialne i materialne dziedzictwo. Dzięki historycznym spacerom prowadzonym ulicami Czarnkowa zwracamy uwagę na cenne obiekty zabytkowe, które są trwałymi świadkami historii i tradycji naszego regionu. Badając dzieje poszczególnych miejsc uzupełniamy wiedzę na temat historii naszej Małej Ojczyzny. Naszym zamysłem również jest uwrażliwić każdego na piękno zabytkowej architektury z poszanowaniem jej historycznego autentyzmu. Akcentujemy wartość zabytkowego wnętrza kościoła pw. św. Marii Magdaleny w Czarnkowie, zachowując przy tym pamięć o fundatorach i patronach tego obiektu. Przy współpracy z Towarzystwem Miłośników Historii Czarnkowa realizujemy działania związane z ochroną żydowskiego dziedzictwa kulturowego. Wspieramy projekt grantowy ratujący żydowski dom przedpogrzebowy przed całkowitą dewastacją oraz angażujemy się we wszelkie działania związane z ochroną zabytkowego dworku Swinarskich z XIX wieku. To dzięki pracy wielu osób czarnkowianie i turyści mogą cieszyć się miejskim krajobrazem kulturowym i zabytkową architekturą, która ukazuje świadectwo dawnej historii oraz dodaje znaczenia miejscom, w których żyjemy.
Zabytki mają szczególne znaczenie dla dziedzictwa kulturowego, bowiem świadczą o naszej tożsamości. Trzeba podkreślić, że wciąż nie znajdują w odbiorze społecznym należytego zrozumienia. Większość z nas nie chce się z nimi identyfikować, ale każdy z nas z nich korzysta. Brak utożsamiania się z nimi może skutkować tym, że w praktyce pozwalamy na ich bezpowrotne zniszczenie. Dziedzictwo kulturowe to zasób nieodnawialny, dlatego tak ważna jest jego ochrona. Dzisiaj przed nami stoi olbrzymie wyzwanie, aby wszelkie działania podejmowane w stosunku do zabytków przyczyniały się do jak najlepszej ich ochrony, aby mogły służyć następnym pokoleniom.
Romka Bartkowiak
Muzeum Ziemi Czarnkowskiej
Budynek Starostwa Powiatowego z początku XX wieku
Kościół katolicki pw. św. Marii Magdaleny z XVI wieku
Barokowe drzwi w dawnym dworku Körnerów i Swinarskich
Budynek Muzeum Ziemi Czarnkowskiej z drugiej połowy XIX wieku
Dawny dworek Jeskego z drugiej połowy XIX wieku
Budynek browaru z końca XIX wieku
Żydowski dom przedpogrzebowy z końca XIX wieku
Detal architektoniczny w postaci festonu na balustradzie balkonu w zabytkowej kamienicy
Ozdobne zwieńczenie odrestaurowanej kamienicy z końca XIX wieku
Dawny budynek kahału z końca XIX wieku
Zabytkowe drzwi z końca XIX wieku
Fot.
Romka Bartkowiak (1-6, 8-11),
Sławomir Czarnecki (7)
