ŁĄCZY NAS PAMIĘĆ
W dniu 19 kwietnia 2024 roku obchodziliśmy 81. rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim. W wigilię żydowskiego Święta Pesach (Święto Wolności) w 1943 roku warszawscy Żydzi podjęli walkę zbrojną z oddziałami niemieckimi. Przystępujący do walki Żydzi wiedzieli, że nie wygrają, ale postanowili umrzeć godnie, próbując chociaż walczyć o wolność. Symbolem powstania są żonkile, które oznaczają pamięć i szacunek dla tych, którzy zginęli podczas walki. Związane są one również z postacią Marka Edelmana, ostatniego przywódcy Żydowskiej Organizacji Bojowej i powstańca, który w każdą rocznicę wybuchu powstania w getcie otrzymywał bukiet żonkili od anonimowej osoby.
Aby upamiętnić tę ważną rocznicę oraz ofiary powstania w wielu miastach w Polsce organizowane były oficjalne uroczystości. Ważnym elementem rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim jest akcja społeczno - edukacyjna "Żonkile" organizowana przez Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, której towarzyszy hasło "Łączy nas pamięć" podkreślające siłę wspólnoty, znaczenie solidarności oraz szacunek do drugiego człowieka. Do obchodów tego wydarzenia przyłączyło się również Muzeum Ziemi Czarnkowskiej przy współpracy Towarzystwa Miłośników Historii Czarnkowa, Biblioteki Pedagogicznej w Czarnkowie, Szkoły Podstawowej w Jędrzejewie, Czarnkowskiej Drużyny Harcerskiej im. Jana Kilińskiego "Puszcza" oraz 3 Czarnkowskiej Gromady Zuchowej "Przyjaciele Bambiego".
Ponieważ myślą przewodnią jest hasło "Łączy nas pamięć", dlatego musimy postarać się, aby ta pamięć była przekazywana z pokolenia na pokolenie, aby nasi najmłodsi mieszkańcy mieli okazję zapoznać się z historią naszej Małej Ojczyzny. Uczniowie z klas 4-5 Szkoły Podstawowej w Jędrzejewie mogli doświadczyć żywej lekcji historii podczas spaceru po Czarnkowie poprowadzonego przez Mikołaja Kułakowskiego z Muzeum Ziemi Czarnkowskiej. Zapoznali się z historią czarnkowskich Żydów oraz mogli zobaczyć zachowane obiekty, które niegdyś stanowiły własność ludności żydowskiej Czarnkowa. Po spacerze, w siedzibie muzeum, młodzież obejrzała nagranie Agnieszki Jankowiak - Maik - historyczki, edukatorki i autorki bloga "Babka od histy", która przedstawiła w skrócie przebieg powstania w getcie warszawskim. Film edukacyjny na podstawie opowiadania "Było-nie ma-jest" Katarzyny Jackowskiej - Enemuo w reżyserii Łukasza Kamila Kamińskiego oraz Kariny Paciorkowskiej przeniósł wszystkich w podróż po miejscach, czasach i osobach, które były, których nie ma, a chcemy o nich pamiętać. Następnie uczniowie oraz harcerze z Czarnkowskiej Drużyny Harcerskiej im. Jana Kilińskiego "Puszcza" i 3 Czarnkowskiej Gromady Zuchowej "Przyjaciele Bambiego" mieli okazję zapoznać się z elementami gry edukacyjnej "Muzeum w pudełku" wraz z minikolekcją muzealną, która daje możliwość atrakcyjnej i aktywnej nauki o elementach kultury i historii polskich Żydów. Tę część edukacyjną poprowadziła Anna Nowak z Biblioteki Pedagogicznej w Czarnkowie. Po zapoznaniu się z replikami eksponatów uczniowie oraz harcerze pod czujnym okiem nauczycieli i muzealników przygotowywali papierowe żonkile, które później rozdawane były na ulicach miasta. Dzieci po zakończeniu lekcji muzealnych otrzymały materiały promocyjne dotyczące Czarnkowa, które przekazane zostały przez Grzegorza Wójcika z Działu Promocji Urzędu Miasta Czarnków.
Po południu zaś odbył się spacer pn.: "Śladami kultury żydowskiej w Czarnkowie" zorganizowany zarówno w ramach Akcji Żonkile 2024 jak również projektu grantowego pt.: "Ocalić od zapomnienia żydowski dom przedpogrzebowy w Czarnkowie" dofinansowanego ze środków Stowarzyszenia Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce. Nad projektem patronat objęli: Miasto Czarnków, Gmina Żydowska w Szczecinie, Miejskie Centrum Kultury w Czarnkowie, Muzeum Ziemi Czarnkowskiej oraz Robert Zimny - społeczny opiekun zabytków. Pomimo kapryśnej pogody frekwencja przeszła najśmielsze oczekiwania organizatorów. Spacer pod kierunkiem kierownik Muzeum Ziemi Czarnkowskiej Karoliny Rążewskej - Golik oraz prezesa Towarzystwa Miłośników Historii Czarnkowa Piotra Szlangi poprowadzili członkowie TMHCz, którzy stanęli na wysokości zadania. Spacer rozpoczęto przy dawnej szkole żydowskiej, której historię przedstawiła Romka Bartkowiak. Następnie, tuż obok szkoły, znajdował się kahał - siedziba gminy żydowskiej, którego dzieje omówił Paweł Garska, a funkcję dawnej mykwy przedstawiła Izabela Bobińska. Ulicą Gdańską przespacerowano się pod dawny zajazd Benjamina Abrahama, którego historię przytoczył Jacek Kłos. Kolejnym punktem na szlaku był stary cmentarz żydowski. O obrządku pogrzebowym i historii tego miejsca opowiedział Paweł Pasternak. Z cmentarza, ulicą Staromiejską, udano się na Plac Karskiego. Historię ulicy Staromiejskiej (dawnej Żydowskiej) oraz nieistniejącej już synagogi przedstawili Piotr Szlanga i Mikołaj Kułakowski. Irena Szudra opowiedziała historię trzech zabytkowych kamienic znajdujących się przy Placu Karskiego, ulicy Sikorskiego i Putza, które stanowiły własność społeczności żydowskiej. Następnie historię ulicy Geista (nazwa pochodzi od fundacji braci Moryca i Rudolfa Geistów, opiekującej się sierotami i najbiedniejszymi mieszkańcami Czarnkowa) omówiła Karolina Rążewska - Golik. Ostatnim miejscem spaceru był Ratusz, na elewacji którego znajduje się tablica upamiętniająca Annę i Ignacego Dymków - Polaków ratujących Żydów w czasie II wojny światowej. Historię rodziny Dymków oraz Gerturdy i Piotra Wechselmannów opowiedziała Anna Kubiak. Każdy z uczestników miał możliwość obcowania z autentycznymi zabytkami oraz poznać historię poszczególnych obiektów dziedzictwa żydowskiego. Na tę okoliczność przygotowano ulotki informacyjne o historii czarnkowskich Żydów oraz mapki z lokalizacją zabytkowych obiektów wzbogacone pięknymi rysunkami Piotra Szlangi. Wszystkim osobom, które wsparły organizatorów we wszelkich działaniach podczas tego wydarzenia należą się serdecznie podziękowania.
Społeczność żydowska do 1939 roku stanowiła istotną część Czarnkowa. Wybuch II wojny światowej, a w następstwie polityka III Rzeszy doprowadziły do świadomego usunięcia Żydów z życia miasta. Pomimo upływu czasu zachowało się jednak wiele materialnych obiektów związanych z historią ludności żydowskiej. Dlatego też organizowanie historycznych spacerów po Czarnkowie jest mostem, który łączy przeszłość ze współczesnością. Daje możliwość do głębszych przemyśleń, refleksji i wymiany wiadomości, dzięki którym stają się one żywą lekcją historii.
Romka Bartkowiak
Muzeum Ziemi Czarnkowskiej
Fot.
R. Bartkowiak (1-10),
S. Czarnecki (11-51)
